Czy nauczyciel z Ukrainy może pracować w Polsce? – to pytanie w ostatnim czasie zadawane jest przez nauczycieli coraz częściej. Proces legalizacji pracy cudzoziemca w zawodzie nauczyciela będzie kształtował się odmiennie m.in. w zależności od tego, jakiego kraju obywatelem jest osoba zainteresowana zatrudnieniem, jakiego kraju dyplom ukończenia studiów posiada oraz o jakie stanowisko się ubiega (np. nauczyciela języka obcego, który jest językiem ojczystym cudzoziemca). Niezależnie od powyższego, pierwszym krokiem na drodze do zatrudnienia takiej osoby na stanowisku nauczyciela w polskiej szkole będzie wykazanie przez nią posiadania odpowiedniego wykształcenia.
W niniejszym artykule postaramy się rozwiać część wątpliwości związanych z tym tematem, przedstawiając najważniejsze zagadnienia dotyczące nostryfikacji, czyli procedury uznania dyplomu ukończenia studiów wyższych zdobytego na uczelni w kraju innym, niż Polska.
Zgodnie z art. 327 ust. 1 ustawy – prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, dyplom ukończenia studiów za granicą może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność, a w przypadku jej braku – w drodze postępowania nostryfikacyjnego.
Na mocy umów międzynarodowych Rzeczpospolita Polska uznaje dokumenty o wykształceniu z następujących państw:
Armenia, Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chiny, Chorwacja, Czechy, Estonia, Francja, Kazachstan, Kirgistan, Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, Kuba, Libia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Mongolia, Niemcy, Rosja, Rumunia, Serbia i Czarnogóra, Słowacja, Słowenia, Syria, Tadżykistan, Ukraina, Uzbekistan, Węgry, Wietnam, oraz z następujących państw obecnie nieistniejących: Czechosłowacja, Jugosławia (SFRJ), NRD, ZSRR.
Jako że każdy przypadek zawsze należy rozstrzygać indywidualnie, poniżej omówione zostaną podstawowe kwestie związane z uznawaniem dyplomów z wybranych, wyżej wymienionych obszarów.
Dla wskazania podstawy prawnej do uznawania świadectw, dyplomów, stopni i tytułów naukowych uzyskanych na terenie Ukrainy konieczne jest ustalenie, czy dany dokument wydany zostałprzed, czy po dniu 20 czerwca 2006 roku.
Uznawanie dyplomów wydanych przez uczelnię ukraińską przed tą datą możliwe jest na podstawie dwóch umów międzynarodowych, zawartych pomiędzy Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wszystkie dokumenty, które zostały wydane w okresie obowiązywania tych aktów prawnych i spełniają określone w nich warunki, są nadal uznawane za równoważne z ich polskimi odpowiednikami. W tym przypadku wystarczające będzie wykonanie tłumaczenia przysięgłego posiadanego dyplomu. Dodatkowo poświadczenie poszczególnych dokumentów (w tym dyplomu ukończenia studiów) można uzyskać poprzez złożenie odpowiedniego wniosku do Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej.
Dla dyplomów uzyskanych po tej dacie zastosowanie znajdują postanowienia Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy o wzajemnym uznawaniu akademickim dokumentów o wykształceniu i równoważności stopni z dnia 11 kwietnia 2005 roku. Zgodnie z art. 2 przedmiotowej umowy, uznanie do celów zawodowych dokumentów o wykształceniu i nadanych stopniach dokonywane jest zgodnie z obowiązującym prawem wewnętrznym każdego z państw Stron. W związku z powyższym, dla uznania dyplomu konieczne będzie przeprowadzenie postępowania nostryfikacyjnego.
Postępowanie to zostało uregulowane w rozdziale 2 Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 września 2018 r. w sprawie nostryfikacji dyplomów ukończenia studiów za granicą oraz potwierdzania ukończenia studiów na określonym poziomie. Jest ono prowadzone na wniosek, wyłącznie przez uczelnię naukową posiadającą kategorię A+, A bądź B+ w dyscyplinie, której ten wniosek dotyczy. Do wniosku należy załączyć: dyplom ukończenia studiów, dokumenty umożliwiające ocenę przebiegu studiów, uzyskiwanych efektów uczenia się i czasu trwania studiów, świadectwo, dyplom lub inny dokument, na podstawie którego wnioskodawca został przyjęty na studia oraz oświadczenie wnioskodawcy o miejscu i dacie urodzenia. Uczelnia nostryfikująca uznaje albo odmawia uznania dyplomu ukończenia studiów za granicą za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku spełniającego wymagania formalne. Co istotne, za postępowanie pobierana jest opłata, której maksymalna wysokość wynosi 50% wynagrodzenia profesora (aktualnie jest to 3 605 zł); każda uczelnia ustala jednak własną opłatę, a także warunki i tryb zwalniania z obowiązku jej uiszczenia (przykładowo, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu pobiera opłatę w wysokości 3 200 zł).
Uwaga! Procedura nostryfikacji dyplomu może w praktyce okazać się problematyczna, długotrwała i kosztowna. Przykładowo, uczelnia może prosić o przetłumaczenie pracy magisterskiej na język polski, a sam proces badania i porównywania przez uczelnię programów studiów, realizowanych praktyk zawodowych, etc. – trwać nawet ponad rok.
W przypadku dokumentów wydawanych przez uczelnie białoruskie, sytuacja kształtuje się podobnie – przy czym datą graniczną dla ustalenia, czy dyplom może zostać uznany bez wszczynania wyżej opisanej procedury, czy też zajdzie konieczność jego nostryfikacji, jest dzień 29 września 2005 roku.
Uznanie dyplomu wydanego przed tą datą możliwe jest na podstawie tej samej umowy międzynarodowej, co w przypadku Ukrainy (tj. tzw. Konwencji Praskiej z 1972 roku). Również w tym przypadku wystarczające będzie wykonanie tłumaczenia przysięgłego posiadanego dokumentu.
Natomiast dyplom uzyskany po tej dacie wymagać będzie nostryfikacji na podstawie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Białorusi o uznaniu ekwiwalencji w szkolnictwie wyższym, równoważności stopni naukowych i stopni w zakresie sztuki z dnia 28 kwietnia 2005 roku. Procedura ta będzie identyczna, jak opisana wyżej na przykładzie Ukrainy.
Uwaga! Bardzo istotną informacją dla osób legitymujących się dokumentami potwierdzającymi wykształcenie zdobyte na uczelniach białoruskich jest fakt, iżw dniu 2 listopada 2022 roku do Ministerstwa Spraw Zagranicznych wpłynęła nota Ambasady Republiki Białorusi w sprawie wypowiedzenia ww. umowy. Zgodnie z jej zapisami, umowa traci moc po upływie 12 miesięcy od dnia otrzymania przez drugą Stronę noty wypowiadającej – to jest dnia 3 listopada 2023 roku.
Wobec powyższego, Ministerstwo Edukacji i Nauki dnia 18 listopada 2022 roku wydało komunikat, w którym znalazła się następująca deklaracja: „należy podkreślić, że niezależnie od ww. Umowy obowiązujące w Polsce krajowe przepisy ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, sprzyjają podejmowaniu nauki przez osoby, które uzyskały świadectwo uprawniające do ubiegania się o przyjęcie na studia lub dyplom na Białorusi i chcą kontynuować kształcenie w Polsce. W związku z powyższym wypowiedzenie Umowy nie wpłynie na uprawnienia obywateli Białorusi w Polsce. Może jedynie np. wydłużyć procedury uznawania dokumentów białoruskich w Polsce”.
Uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodu nauczyciela w tym przypadku możliwe jest na podstawie ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Wniosek, którego wzór znaleźć można w Internecie, składa się bezpośrednio do Ministerstwa Edukacji i Nauki, dołączając następujące załączniki:
Każdy z wyżej wymienionych dokumentów (z wyłączeniem dowodu wniesienia opłaty od wniosku) może zostać złożony w kopii. Czas załatwienia sprawy zasadniczo wynosi 3 miesiące od dnia złożenia wszystkich wymaganych dokumentów. W przypadku wydania decyzji odmawiającej uznania kwalifikacji zawodowych, wnioskodawcy przysługuje prawo do złożenia w terminie 14 dni od odebrania decyzji wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Uwaga! Minister Edukacji Narodowej może uzależnić wydanie decyzji od odbycia przez wnioskodawcę stażu adaptacyjnego albo przystąpienia do testu umiejętności. W tym celu wydawane jest postanowienie, w którym określa się zakres testu umiejętności lub zakres i czas trwania stażu adaptacyjnego, mając na uwadze konieczność wyrównania różnic w zakresie kształcenia lub zawodu w stopniu niezbędnym do wykonywania zawodu nauczyciela. Staż adaptacyjny jest odbywany w języku polskim i nie może trwać dłużej niż trzy lata.
Czy obcokrajowiec może być nauczycielem? Zatrudnianie cudzoziemców w polskich placówkach oświatowych.
Odpowiadając na pytanie zadane w tytule niniejszego artykułu wskazujemy, że obcokrajowiec zarówno z jak i spoza obszaru Unii Europejskiej może zostać zatrudniony w polskiej placówce oświatowej. Tytułem przykładu, poniżej omówione zostaną wymagania, jakie musi spełniać cudzoziemiec, aby ubiegać się o pracę na następujących stanowiskach: pomocy nauczyciela, nauczyciela w publicznej szkole bądź przedszkolu oraz nauczyciela w placówce niepublicznej.
Przepisy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa przewidują możliwość zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela w roku szkolnym 2022/2023 osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada ona znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki (art. 57 ww. ustawy).
Uwaga! Ponieważ na ten moment brak jest planowanej nowelizacji ww. ustawy, od roku szkolnego 2023/2024 obywateli Ukrainy poszukujących zatrudnienia w charakterze pomocy nauczyciela obejmować będą ogólne przepisy dotyczące cudzoziemców – objaśnione w dalszej części niniejszego artykułu.
Status osoby ubiegającej się o zatrudnienie na stanowisku pomocy nauczyciela w przedszkolu lub szkole publicznej prowadzonej przez jednostki samorządu terytorialnego (np. gminę) regulowany jest przez ustawę o pracownikach samorządowych (art. 7 ustawy – prawo oświatowe).
Zgodnie z art. 6 tej ustawy, pracownikiem samorządowym (pomocą nauczyciela) może być osoba, która:
Punktem wyjścia dla przedmiotowego zagadnienia jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 października 1992 roku w sprawie zasad i warunków zatrudniania w szkołach i placówkach publicznych nauczycieli nie będących obywatelami polskimi. Zgodnie z treścią tego rozporządzenia, w publicznych przedszkolach i szkołach samorządowych mogą być zatrudniani nauczyciele nie będący obywatelami polskimi wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania w szkole, przede wszystkim jednak na stanowiskach nauczycieli języków obcych.
Uwaga! Przedmiotowe rozporządzenie wprost wskazuje także, że cudzoziemiec może być zatrudniony jako nauczyciel wyłącznie na podstawie umowy o pracę na czas określony albo nieokreślony – nie może natomiast zostać zatrudniony na podstawie mianowania.
Zatrudnienie w szkole nauczyciela nie będącego obywatelem polskim wymaga zgody organu prowadzącego tę szkołę (np. gminy); przy czym przy zatrudnianiu nauczycieli nie będących obywatelami polskimi organ wyrażający zgodę na ich zatrudnienie może odstąpić od wymogów kwalifikacyjnych, określonych w przepisach o kwalifikacjach nauczycieli w zakresie wykształcenia i przygotowania pedagogicznego – ale tylko wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania w szkole. Zasadniczo jednak osoba taka musi posiadać odpowiednie, wskazane w przepisach prawa kwalifikacje.
Zatem, zgodnie z art. 9 ustawy – Karta Nauczyciela, stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która:
Ponadto cudzoziemiec, który chce podjąć pracę na stanowisku nauczyciela, musi spełniać następujące, wskazane w art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela wymagania:
Warunki, które musi spełniać cudzoziemiec zatrudniany na stanowisku nauczyciela w niepublicznej placówce oświatowej są identyczne z warunkami stawianymi nauczycielom pracującym w publicznych placówkach oświatowych (a więc z opisanymi powyżej).
Dodatkowo na podstawie art. 2 i 3 ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany zażądać od niego przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz do przechowywania przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca kopii tego dokumentu.
Problematyczną kwestią, zarówno dla osób chcących zatrudnić cudzoziemca jako nauczyciela, jak i dla cudzoziemców ubiegających się o zatrudnienie na tym stanowisku, pozostaje zdefiniowanie pojęcia pełni praw publicznych w odniesieniu do obcokrajowców.
Przepisy prawa powszechnie obowiązującego nie definiują wprost pojęcia pełni praw publicznych. Poszczególne prawa człowieka i obywatela wymienione zostały w rozdziale II Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, z kolei pozbawienie praw publicznych (np. czynnego i biernego prawa wyborcze, prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, prawa do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych) jako środek karny opisuje art. 40 Kodeksu karnego.
Pomocnym w rozstrzygnięciu przedmiotowej kwestii może okazać się art. 37 ust. 1 Konstytucji, który stanowi: kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji. Jednocześnie ustęp drugi niniejszego przepisu wskazuje, że od reguły tej poszczególne ustawy mogą przewidywać wyjątki. Są to jednak sytuacje szczególne, a przeprowadzona wyżej analiza przepisów prawnych nie wykazała, aby w przypadku zatrudniania cudzoziemców na stanowisku nauczyciela istniały przeszkody zamykające im drogę do zawodu w Polsce. Przeciwnie, przepisy te wprost wskazują, że możliwość taka, po spełnieniu określonych przesłanek, istnieje; wydaje się więc, iż dla spełnienia przesłanki korzystania przez cudzoziemca z pełni praw publicznych wystarczające będzie wykazanie przez niego legalności swojego pobytu na terenie Polski. Na chwilę obecną brak jest jednak jednoznacznej podstawy prawnej bądź utrwalonej praktyką procedury, która ostatecznie rozstrzygnęłaby przedmiotowy problem.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Edukacji i Nauki, w przypadku ubiegania się o pracę na stanowisku nauczyciela, cudzoziemca obowiązują takie same wymogi jak obywatela Polski. Kwalifikacje nauczycieli zatrudnianych w Polsce określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. W publicznych placówkach oświatowych w Polsce cudzoziemcy mogą być zatrudniani, zgodnie z przepisami Karty nauczyciela, na podstawie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony. Jak wynika ze zgromadzonych przez Kuratorium Oświaty we Wrocławiu danych, bezpośrednio po rozpoczęciu inwazji Rosji na Ukrainę na terenie jego działania zatrudnionych zostało 140 nauczycieli narodowości ukraińskiej – który to fakt potwierdzałby funkcjonowanie opisanych w niniejszym artykule procedur w praktyce.
Rzecznik Praw Nauczyciela to platforma, gdzie każdy nauczyciel będzie mógł uzyskać BEZPŁATNĄ, profesjonalną poradę prawną. Projekt jest odpowiedzią na problemy z jakimi boryka się współczesna edukacja, czyli aktywność ucznia, pracę nauczyciela oraz relację między uczniem i nauczycielem z uwzględnieniem wpływu rodziców.
Jak będzie wyglądać i działać platforma Rzecznik Praw Nauczyciela? Przedstawiamy pilotażowy projekt platformy, stworzonej przez specjalistów z Kancelarii Prawa Oświatowego przy współpracy z pracownikami Fundacji Ogólnopolski Operator Oświaty, którą sukcesywnie będziemy rozbudowywać i aktualizować.
Od momentu powstania, Fundacja pomogła kilkudziesięciu tysiącom osób w ramach szkoleń, bezpłatnego poradnictwa prawnego oraz w prowadzeniu placówek opiekuńczych, edukacujnych i socjoterapeutycznych. Zrealizowała kilkaset projektów dotowanych przez różnego rodzaju podmioty.
